جهنم مظهر قهر و غضب الهی

پس همانطور که بهشت مخلوق خداوند است . جهنم هم مخلوق اوست . و این برداشت همان برداشت ناب توحیدی است که نقطه مقابل برداشت شرک آلود محسوب است که آفرینش شر را به اهریمن و آفرینش خیر را به اهورا مزدا نسبت می دهد . نکته مهمی که درباره آفرینش بهشت و جهنم باید خاطر نشان کرد این است که : آفرینش بهشت ، اصل است و آفرینش جهنم فرع . اولی ذاتی است و دومی ، عارضی ، زیرا اساس آفرینش وجود مطلق است و از وجود مطلق جز خیر سر نمی زند و شر هم از خیر سرچشمه نمی گیرد . شر آنجا تولید می شود که خیر حضور ندارد . به عبارت روشن تر ، خیر وجودی است و شر عدمی . مقصود از عدمی بودن شر ، این نیست که شر مطلقا وجود ندارد ، وجود دارد اما وجودش ناشی از عدم الخیر است . آنجا که باید خیر باشد ، اما بنابر عللی حضور ندارد ، حالت و وضعیتی بوجود می آید که " شر " نامیده می شود . به عنوان مثال ، " علم " کمال است و وجود ، و لذا منشا خیر است . اما جهل ( نبود علم ) نقص است و عدم ( عدم العلم ) ، و لذا منشا بسیاری از حرکات و رفتارهای نابهجار و مخرب می شود .  
 مثال دیگر : دستگاه بدن انسان ( و هر موجود زنده دیگر ) بر اساس سلامت و صحت آفریده شده است . طرز قرار گرفتن سیستم های حیاتی و وجود مواد لازم برای ادامه حیات ، همه و همه تامین کننده حیات و بقای حیات است ، در صورتی که در این سیستم اختلالی حاصل شود و یا کمبودی آن را تهدید نماید ، عفونت حاصل شده محل اجتماع میکربهای موذی حاصل می گردد و در نتیجه موجود درد و ناراحتی می شود .
روح انسان هم مانند جسمش در ابتدای آفرینش ، سالم خلق شده است : " کل مولود یولد علی الفطره " دوام سلامت روح ، بستگی به بر آورده کردن نیازهای فطری و اصیل دارد . مهمترین نیاز روح ، عشق و محبت با خالق و سر سپردن به اوست که اگر این خواسته و نیاز فطری بر آورده نشود ، در وجود آدمی ، عفونتی حاصل می شود که درد و شکنجه ناشی از آن ، ده سال و صد سال نیست ، ابدیست . از مقدمه فوق این نتیجه را بدست می آوریم که آفرینش بهشت بر آفرینش جهنم سبقت دارد ، همانطور که شیر مادر قبل از پیدایش طفل در سینه مادر فراهم می شود و طفل با تولدش از آن شیر که به او اختصاص دارد می آشامد ، بهشت و نعمتهای آن هم می تواند قبل از پیدایش فرد فرد انسانها ساخته و پرداخته شده باشد .

 منتها ، این انسان است که این بهشت فراهم شده را با اعمال و اعتقاداتش توسعه می دهد و آن را تزئین می کند . حدیث ذیل بیانگر این مدعاست : امام صادق ( ع ) فرمود : " زمانی که هنگام جان کندن افراد معاند فرا می رسد ، فرشته مرگ در زشت ترین و هراسناک ترین صورتها بر آنها ظاهر و نمایان می شود و شیطانهای سرکشی که با آن فرد آشنا بودند او را احاطه می کنند . فرشته مرگ به او می گوید : ای نفس پلید کافر به خدا و منکر نبوت پیامبر ( ص ) و امامت علی ( ع ) و جانشینان او . لعنت و غضب الهی بر تو باد * آنگاه می گوید : اینک سرت را بالا برده و نگاه کن در این موقع او حضرت رسول اکرم ( ص ) و حضرت علی ( ع ) و سایر ائمه ( ع ) را بر تختهایی در مقابل عرش الهی می بیند . بهشتهای الهی را می نگرد که درهای آنها گشود است و کاخها و درجات و منزلت هایی را که در فکر و آرزوی احدی نگنجد . در این حال فرشته مرگ گوید : اگر تو با اولیاء خدا دوست بودی ، روحت بسوی آنان عروج می کرد و جایگاهت در آن بهشت می بود و آنجا منازل تو و اویاء تو و مجاوران و نزدیکانت بود " . 1 اما آفرینش جهنم اینطور نیست .

جهنم در پی اعمال فاسد انسان حادث می شود ، همانطور که بیماری های گوناگون جسمانی بعد از تولد انسان بر اثر سوء تغذیه و عدم رعایت دستورات بهداشتی پیدا می شوند ، همانطور هم جهنم و عذابهای آن بعد از پیدایش خلاء روحی و معنوی و گرایشات انحرافی در حاق وجود انسانی ( ملکوت انسان ) ایجاد شده و دردهای و شکنجه های طولانی و پایان ناپذیرش به موقع سراغ انسان خواهد آمد : " یوم تبلی السرائر ، فما له من قوه و لا ناصر " . نکته دیگر اینکه صورت ملکوت جهنم - همانطور که در فصل قبل گفته شد - هم اکنون موجود است اما مصالح مادی آن تمام اجزای آتش زا و آتش گیر پیکره عظیم ( 1 - بحارالانوار ، ج 6 ، ص 19. . )

مادی جهان است ، همانطور که امیرالمومنین ( ع ) فرمود : " بهشت در آسمان است و آتش در زمین ... " . نکته دیگر اینکه ، خاستگاه عذاب ، روح و دل آدمی است و ابزار این عذاب همین پیکره مادی جهان ، که این دو - یعنی اعمال فاسد روحی با آتش خارجی - باهم جفت می شود و عذاب دردناک جهنمی را ایجاد می کند . آری آن آتش با انسان گناهکار سخت سنخیت دارد . مومن را اگر هزار سال در قعر جهنم قرار بدهند کوچکترین اثری از سوزش آتش در او ایجاد نخواهد شد ، همانطور که آتش با بدن حضرت ابراهیم کاری نکرد . شاید این آیه ناظر به همین مطلب باشد : و اذ النفوس زوجت . 2 آنگاه که نفسها ( روح ) تزویج می شوند . این آیه نیز ناظر به روحی بودن عذاب جهنم است . نار الله الموقده التی تطلع علی الافئده ... 3 آتش خداوند که فروزان است . و بر دلها زبانه می کشد . و آخرین نکته اینکه : عذاب های جهنم بر دو نوع است : اشتراکی و اختصاصی . و این بدان جهت است که بعضی از گناهان با اشتراک دیگر گناهکاران صورت گرفته و بعضی بصورت انفرادی . پس از ذکر این مقدمه ، اینک به بطرح مسائلی چند درباره جهنم می پردازیم . ( 2 - تکویر ، 7 . ) ( 3 - همزه ، 6 - 9 . )