چرا به امام رضا(ع) عالم آل محمد می‌گویند؟
خبرگزاری حوزه به مناسبت سالروز شهادت آن حضرت در گفتگو با آیت الله میرزا محمد حسین احمدی فقیه یزدی به واکاوی مفهوم علم و حقیقت علم امام پرداخته است.
علم در نظام خلقت چه جایگاهی دارد ؟
در روایت مفصلی که از امیر المومنین(ع) رسیده است : عرش الهی چهار رکن دارد « إِنَّ الْعَرْشَ خَلَقَهُ اللَّهُ تَعَالَى مِنْ أَنْوَارٍ أَرْبَعَةٍ نُورٍ أَحْمَرَ مِنْهُ احْمَرَّتِ الْحُمْرَةُ وَ نُورٍ أَخْضَرَ مِنْهُ اخْضَرَّتِ الْخُضْرَةُ وَ نُورٍ أَصْفَرَ مِنْهُ اصْفَرَّتِ الصُّفْرَةُ وَ نُورٍ أَبْیَضَ مِنْهُ ابْیَضَّ الْبَیَاضُ وَ هُوَ الْعِلْمُ الَّذِی حَمَّلَهُ اللَّهُ الْحَمَلَةَ ....؛ کافی (ط - الإسلامیة)، ج1، ص: 129» - حق متعال عرش را از انوار چهارگانه قرمز ؛ سبز ؛ زرد ؛ سفید خلق نمود و یک نور آن نور سفید است و این نور نوری است که همه عالم وجود را گسترش می دهد و آن نور, نور علم است . خلقت عالم هم بر اساس علم و حکمت است و تا آدمی علت و حکمت حقایق آفرینش را دقیق شناسایی نکند بر علم و جهان آفرینش تسلط پیدا نمی کند ؛ از جمله موجودات کتاب آفرینش, وجود انسان است که تمام وجود او هم بر اساس علم است و در وجود نازنین ائمه(ع) نیز اصل علم است .
اینکه در روایات آمده است «نحن اسما الله الحسنی» به چه معناست ؟ رابطه علم امام و عصمت امام چگونه رابطه ای می باشد ؟ اینکه در روایات زیادی آمده است که نحن اسما الله ، اسماء الله منطبق بر ائمه معصومین(ع) شده است و اصل در اسمای الهی «حقیقت العلم» است یعنی آنچه در آفرینش و نظام وجود هست در وجود نازنین ائمه(ع) متجلی و منعکس شده است.
جدای از داستان با عظمت و مهم اسما الله باید متوجه این معنا بود که
اراده ائمه علیهم السلام منطبق با ارادة الله است "نحن اسما الله" از آن
جهت می گوییم که اراده ایشان غیر از اراده حق متعال نیست و به این صورت است
که نظام عالم و ولایت و امامت با کل عالم تکوین و تشریع در وجود نازنین
انبیا الهی منطبق است و اگر به همین منوال توجه کنیم می بینیم نظام خلقت
آنها هم بر همین اساس بوده است .تنظیم یک تنظیم است اما تنظیم وجود ائمه
معصومین(ع) اکمل از آنهاست و این مبنای اولی است که در علم امام و خصوصیات
امام می بینیم.
بر همین اساس امام را معصوم می دانیم چون عصمت بر دو اساس است.
انجام کار از روی علم
یعنی کار از روی جهل انجام نشود، بلکه همه علم در اختیار ایشان باشد و این جهت پایه و اصل عصمت آنهاست.
غلبه بر همه هوا های نفسانی در وجود انسانی
این
جهت نیز آنقدر در ائمه قوی است که رضای الهی را تضمین می کند و خداوند اگر
ایشان را عظیم می کند و معصوم قرار می دهد، عمده دلیل این است که ایشان بر
اساس علم و اراده ای که طبق رضای پرودگار و متکی بر اراده الهی است، انجام
وظیفه می نمایند .از این جهت روایاتی که منتهی به ائمه(ع) می‌شود؛ را اگر
چه سلسله سند را هم محکم ندانستیم، متقین است و به آن روایت عمل می شود،
البته با روایات دیگری هم مقایسه می‌شود که از لحاظ شان صدور آن باید حفظ
شود؛ یعنی موقعیت جامعه و زمان و مکان صدور آن روایت شناخته شود، نتیجه
همان است که امر امام محقق شده و ما طبق آن عمل می کنیم .
*در بخشی از کلام خود با اشاره به روایتی گفتید علم به رنگ‌های مختلف است این به چه معناست ؟
چهار
رنگ ذکر شده در مکاشفات حقایق وجود، یک جنبه مادی و یک جنبه معنوی دارد و
به هر دو جهت در روایات توجه شده است این روایت به هر دو جهت توجه دارد،
الله نور است و حقیقت نوریه، حقیقت خاصه ای است که الان که بشر به نور توجه
خاص کرده می گوید نزدیکترین چیز در ماده که به لطیف‌ترین حقایق غیر مادی
نزدیک است همین نور است با این همه کارهای بزرگی که موج نور انجام می دهد و
در عین حالی که به انرژی و سرعت و .. او دقت دارند، اما حقیقت نور آن طور
که باید مشخص نشده است، نور معنوی و الهی در علم مکاشفه به شکلی که درخواست
می‌شود به همان صورت هم جلوه می کند .و این بحث دارای مباحث عمیقی است که
مجال دیگری می طلبدکه خارج از حوصله بحث ماست .
*گفتید که امام
مظهر اسما الهی است و ائمه مجمع اسماء و صفات الهی هستند، تعبیر «عالم آل
محمد» نسبت به علی بن موسی الرضا علیه السلام در این راستا چه مفهومی دارد؟
همانطور
که جزو اعتقادت ماست ائمه معصومین علیهم السلام " کلهم نور واحد " هستند و
همه یک پارچه یک حقیقت هستند، ائمه به صورت الهام که نوعی از مسیر وحی است
با عالم غیب در ارتباطند و هر گاه اراده کنند دریافت علم برای ایشان محقق
می شود، اما اینکه امام رضا علیه السلام در بین ائمه(ع) به این لقب ممتاز
شده اند مربوط به بحث تجلی خاص است و همه علوم برای همه ائمه (ع) علی
التساوی است، اما انطباق تجلیات با امام معصوم علیه السلام به لحاظ خصوصیات
زمانی و مکانی خاص ایشان است، امام علیه السلام در عصری زندگی می کردند که
توانستند آن همه معارف بلند توحیدی و فقهی و مسائل اجتماعی بخصوص شناخت
پروردگار متعال و پیامبر(ص) را برای مردم تبیین نمایند و ما از برکت معارف
رضوی می بینیم که در عیون اخبارالرضا چقدر مسائل سنگین و با ارزش ذکر شده
است.
یکی از جهات علمی امام رضا(ع) مباحث فقهی ایشان است، اگر ممکن است اشاره ای به «فقه الرضا» علیه السلام داشته باشید ؟
در رابطه قضیه فقهی امام رضا علیه السلام فقیهانه مطالبی را ذکر می کردند و این رویکرد فقهی امام نیز در جامعه اثر مهمی داشته است.
موارد
بسیاری در مسائل فقهی از آن حضرت بیان شده است و از این جهت ایشان به
عالم آل محمد ملقب شدند ،به واسطه اینکه ایشان کلام ائمه قبل از خویش را
تشریح کردند، مواردی بوده که کلماتی از امیرالمومنین(ع) و دیگر ائمه(ع) در
محضر ایشان خوانده می شد و مردم تلقی درستی نسبت به آن مطلب نداشتند و حضرت
با بیانات کافی و شافی خود گره از فهم این مطالب بر می داشتند ؛ همچنین در
مباحث معرفتی، حضرت معارف توحیدی را چقدر زیبا بیان نموده اند و اگر این
بیانات نبود، این مقدار معارف توحیدی گسترش پیدا نمی کرد ؛ آنقدر از
امام(ع) معارف بلندی صادر شد که جناب صدوق با اینکه کرسی تدریس برای چهار
فرقه اهل سنت داشتند، اما درس را رها کرد و از بغداد به ایران آمدند
