ذکرهای مخصوص سیرو و سلوک ، ذکر عارفان

آیت الله امامت کاشانی در کتاب معراج العارفین از یکی از بزرگان مشایخ می فرماید که چون به حضور حضرت بقیة الله الاعظم (ع) شرفیاب شدم این کلمات را از آن فرا گرفته و در آنها خواص و فوائید عجیبی یافته ام
حَسبِی الله، تَوکَّلتُ علی الله، اِعتَصمَتُ بالله، فَوَّضتُ أمرِی الی الله، ماشاءالله، لا حولَ ئ لا قوةَ الاّ بالله العلیَّ العظیم، صلَّ علی محمّدٍ و آلِ محمّدٍ یا حیُّ یا قیّوم، برحمتِک یا اَرحَمَم الراحمین(1).
حصول یقین
علامه حسن زاده فرموده اند: قرائت آیه سخره (2) به نصّ معصوم که در کتاب حجت (3) روایت شده است، موجب صفای نفس و اطمینان آن بر اسلام و ایمان و تنّور قلب به یقین و دفع شر شیطان و نفس خواطر است. آیه سخره به همین عنوان در السنه ای خواص صحابه بلکه غیر خواص نیز دائر بئده است و در جوامع رویایی همچون درّ درخشان است و دستور العمل سائر در برنامه سالکان و تأثیر آن در صفای قلب و اطمینان نفس و نفی خواطر و اراله ای شک و وسواس به عدد هفتاد مرر نفوس را در مرتبت ایقان است و دستور آن از حضرت وصی (ع) عین برهان است(4).
سیرو وسلوک
ایشان از علامه طباطبایی نقل فرموده اند که مرحوم قاضی اول دستوری که می دادند ذکر یونسیه بود (لا إِ الهَ اِلاَّ أنتَ سُبحانَکَ اِنَّی کُنتَ مِن الظاَّلِمین)(5) که در مدت یک سال در وقت خاص به حالت سجده سه با خوانده شود و دیگر سوره های مسبّحات است که هر شب تلاوت شود. فرمودند ولی در خبر مسبّحات پنج سوره است که سوره ای اعلی را ندارد و ما این حدیث را به مرحوم قاضی عرضه داشتیم و ایشان با وجود این، سخت مصر بود که مسبّات شش سوره است و سوره ی اعلی نیز قرائت شود، زیرا چیزهای می دانست که از استادان سینه به سینه اخذ کرده بود. علامه حسن زاده می گوید که در اصول کافی در باب فضل قرآن(6) روایت شده از جابر که شنیدم از امام باقر (ع) که فرمودند: هر کس قبل از جوابیدن مستبّحات را بخواند تا امام زمان (عج) را درک نکرده از این دنیا نرود و اگر بمیرد در کنار حضرت محمّد (ص) باشد (7).

رسیدن به مقامات
مرحوم مجتهدی سوره حمد را بهترین ختم از ختومات مهمی می دانست که در میان اهل آن رایج و جاریاست. طبق نقل که در دست است، ایشان با این ختم، حتی به زنده کردن مرده نیز قادر بوده است. ایشان میفرمود: زمانی که در مسجد سهاه معتکف بودم، به ختم سوره ای حمد مشغول شدم و موکلان (الرحمن الرحیم ) در اختیار قرار گرفته اند که مهم ترین موکلان می شوند. پس از آن بر سر قبری که سوره حمد قرائت می نمودم به محضه اینکه به الرحمن الرحیم رسیدم، نه تنها آن دو ملک موکل حاضر می شودند، بلکه صاحب قبر نیز برمی خاست و با روح خود تحت فرمان من قرار می گرفت(یاس عرفان ص92).

سالک الی الله
علامه حسن زاده آملی می فرمایند: اگر سالکی بداند که طی مراحل و قطع منازل جز به گام های منفی و اثبات مسیر نیست و این معنی جز در کلمه طیبه لا اله الا الله یافت نشود. اهل الله گفته اند که هیچ نوع از اذکار و عبادت در ترقی درجات و مقامات معنوی اثر این کلمه طیبه را ندارد. از این رو رسول خدا(ص) فرمودند که: در روز رستاخیز هر کار نیکی سنجیده شود جز گواهی دادن به لا اله لا الله که آن در ترازو ننهد چه اگر در ترازو رود. آسمان و زمین های هفتگانه با وی برابری نکنند. کنایه از این که ثواب این کلمه را نهایت نباشد و به شمار نیاید و هیچ چیز همسنگ او نگردد(تازیانه ها سلوک ص86).

اوقات فراغت سالک
عالم ربانی مرحوم آیت الله کشمیری که به یکی از شاگردانش که پرسیده بودند در ایام تعطیلات تابستان حوزه چه ذکری را سفارش می کنید فرموده بودند: ذکر استفغار، سی هزار مرتبه بسیار مطلوب است. البته اگر به اندازه وقت نیز بگوید، مثلا روزی سه هزار بار مرتبه نیز خوب است همچنین برای ادای قرض هم خوبست، اما برای مبتدیان فرمودند: عددش 1001 مرتبه است(به نقل از شاگردان).

آداب خواب سالک
ایشان در سفارش خود می فرمودند: توجه این نکته لازم است که سالک باید هماره خواب را برادر مرگ بداند و هر شب آمادگی این پدیده را داشته باشد. با تجدید عهد و ایمان خود، وضو ساخته، رو به قبله با یاد و نام خدا به بستر رود ابتدا آیة الکرسی و سپس تسبیحات حضرت زهرا(ع) را بخواند و در آخر استغفار کند(طریق سیرو سلوک الی الله در بیان و بنان سالکان ص74).

آداب سلوک
مرحوم به سالکان الی الله توصیه می کردند: قدری از اذکار و دعوات ورد خوان ساختن در اوقات معّینه خصوصآ بعد از نماز های فریضه، و اگر تواندکه اکثر اوقات زبان را مشغول ذکر حق دارد و اگر چه جوارح در کارهای دیگر مصروف باشد.
چنان که منقول است از حضرت امام محمّد باقر(ع) که زبان مبارک ایشان اکثر اوقات تر بوده است . به کلمه طیبه لا اله الا الله، اگر چیزی می خوردند و اگر سخن می گفتند و اگر راه می رفتند. امام صادق درباره ی پدر بزرگوارشان امام باقر(ع) می فرمایند: پدر بیسار یاد خدا می کرد، با او که راه می رفتم مشغول ذکر بود، و چون با او طعام می خوردم او را مشغول ذکرمی دیدم و چون با مردم سخن می گفت، سخن گفتن او از یاد خدا باز نمی داشت، و پیوسته می دیدم زبانش به کامش چسبیده مشغول ذکر لا اله الا الله بود، و صبح ما را جمع میکرد و امر می کرد مشغول ذکر یاد خدا باشیم تا طلوع آفتاب...(گنجینه عرفان، ص28).

استغار
علامه قزوینی بر مداومت بر استغفار و طالب آمرزش در ساعات روز و شب، خصوصآ در وقت سحر و عصر تأکید می فرمودند.
از رسوا خدا(ص) روایت شده: خوشا به حال کسی که در روز قیامت در نامه ی عمل خود، زیرا هر گناهای استغفار و طالب آمرزش از خدا را بیابد(گنجینه عرفان، ص69).

رفع پستی ها درونی وبیرونی
شخصی از آیت الله بهجت سوال کرد، ما آلوده به پستی های درونی و بیرونی هستیم، در رفع آن ما را راهنمایی بفرمایید. فرمودند: زیاد بگویید استفغرالله و خسته نشوید و خاطر جمع باشید این علاج است داؤکُم الذنوب و دواؤکُم الاستغار(پرسش های شما و پاسخ های آیت الله بهجت، ص99).

شروع سلوک معنوی
آیت الله کشمیری به کسانی که علاقمند به سیرو سلوک بودند می فرمودند: برای همه راه باز است و آنها که گذشته ی خوبی ندارند، استفغار و ذکر یونسیه بگویند و عزم بر بازگشتن از کارهای ناپسند گذشته کنند(شیدا، ص134).

ازدیاد توحید
حضرت آیت الله آملی می فرمودند: کلینی در کتاب دعای اصول کافی از امام صادق (ع) نقل کرده که فرمودند: جبرئیل به رسول خدا(ص) فرمودند: خوشا به حاله کسی از امت تو که گوید لا الهَ الاّ وَحدَهُ وَحدَهُ وَحدَه سه بار گفتن (وحد) به اعتبار توحید ذات و توحید صفات و توحید افعال است(آداب سالک، ص55).

آداب سیرو سلوک
ایشان بعد از مراتب توصیه می کنند که سالک قدر معینی از شب باید مشغول ذکر با حضور بشود، در تمام حالتش خالی از حزن نبوده باشد، اگر ندارد تحصیل نماید به اسباب و بعد از فارغ از ذکر، تسبیحات سیدهّ نسا(ع) را دوازده مرتبه سوره توحید و ده مرتبه الا الهَ الاّ اللهُ وَحدَهُ لا شَریکَ لهَ لَهُ المَلک ... تا آخر و صد مرتبه لا اله لا الله و و هفتاد مرتبه استغفار بخواند و قدری از قرآن شریف تلاوت نماید و دعای معروف صباح (یا مَن دَلَعَ لِسانَ الصبَّاح...) خوانده شود و دائمآ در وضو باشد و اگر بعد از هر نماز دو رکعت نماز بکند بسیار خوب است(طریق سیرو و سلوک الی الله در بیان و بنان سالکان، ص55).

سیرو و سلوک
می گویند آیت الله کشمیری، برای سالک الی الله به دو چیز خیلی اهمیت می دادند، اول استغفار و ذکر یونسیه و بعد مراقبه(شیدا، ص135).

اذکاری برای طریق
میر محمد حسین خاتون آبادی در دستور العنل خود در قسمت اذکار، ذکرهایی را که مهم تر هستند برای سالکان طریق این گونه می فرمایند: اما ذکرهای زبانی، بعضی از مهم تذین و کامل ترین آنها عبارت است:
مداومت بر کلمه لا اله لا الله کم ترین مقدار ذکر است لا اله لا الله صد مرتبه در روز
دیگر اذکار مهم، تسبیحات اربعه(مشهور به باقیات صالحات) است..بهتر این است که روزانه این ذکر، سی یا صد مرتبه خوانده شود یا پس از هر نمار واجب، سی مرتبه گفته شود.
استغفار، از مهم ترین ذکرهاست و گردآورنده ی خیر دنیا و آخرت است(پیام حوزه، ص69).

طی طریق برای سالک
ملا حسینقلی همدانی می فرمودنند: بعد از نماز فریضه ی صبح هفتاد مرتبه استغفار و صد مرتبه کلمه ی توحید و دعای صباح بخوان، و تسبیح سیده نساء را بعر از هر نمار فرسضه ترک مکن، و در هر روز هر مقدار بتوانی لااقل یک جزء قرآن را با احترام و وضو و خشوع و خضوع بخوان، و در بین خواندن حرف مزن، مگر در مقامضرئرت، و در وقت خواب شهادت را بخوان، و آیه الکرسی، و یک مرتبه فاتحه، و چهار مرتبه سوره ی توحید و پانزده مرتبه سوره ی قدر، و آیه ی (شَهِدَ اللهُ أنَّهُ لاَ ؤ|ژإلَهَ إلاَّ هُوَ وَ إالمَلاَئُکَهُ وَاٌولُوا العِلمُ قَآئُمَاً بِالقِسطِ لا إلَهَ إِلاَّ هُوَ العَزِیزُ الحَکیِمُ) بخوان و استغفار هم مناسب است و اگر بعضی اوقات بتوانی سوره مبارکه ی توحید را صد مرتبه بخوانی، سبیار خوب است و از یاد مرگ غافل مشو و دست بر گونه ی راست گذاشته به طرف راست با یاد خدا بخواب.

و از وصیت کردن غافل مشو و ذکر مبارک لا ألهَ ألاَّ اَنتَ سُبحانَکَ أنَّس کُنتَ مِنَ الظاَّلِمین را بسیار بگو، اولا در هر شب صد مرتبه سوره ی مبارکه ی قدر را بخوان، و دعای کمیل را در هر شب جمعه ترک مکن و مناجات عشره را؛ حالت با هر کدام از آنها مناسب باشد، خصوصآ مناجات های مساکین و تائبین و مفتقرین کامله ی سجادیه هر کدام در مقام مناسب، بسیار خوب است و در وقت عصر هفتاد بار استفغار و یک سبحان اللهِ العظیم؛ سبحان اللهِ و بِحَمدِه بخوان و سجده ی طولانی را فراموش مکن، و قنوت طول دادن بسیار خوب است و البته همه ی انها باید با ترک معاصی همراه باشد(طریق سیرو و سلوک الی الله در بیان و بنان سالکان، ص63).

بصیرت و ادراک
میرزا آقا جواد تبریزی در سیرو سلوک می فرمودند: از دیگر اعمالی که بصیرت و ادراک ناب برای سالک فراهم می آورد تداوم بر دعای عهد پس از نمازهای پنچگانه است. پس ازآن سه بار سوره ی توحید را به نیابت از حضرت مهدی (عج) تلاوت کن و نیز در هر صبح دعای عهد بخوان تا خداوند تبارک تعالی او را از ظلمات معصیت و غفلت نجات بخشد(طریق سیرو وسوک الی الله در بیان و بنان سالکان، ص75).

احب مقام محمود
علامه حسن زاده املی می فرمایند: بدان که به درستی برای صاحب مقام محمود (مقامی که نمازگزاران در شب بدان نائل می شوند) دعایی معین است و آن قول خداوند تعالی است خطالب به پیامبرش(ص) وَ قُل رَّبَّ اَدخِلِنی مُدخَلَ صِدقٍ وَاَخرِجنِی مُخرَجَ صِدقٍ وَاجعَل لَّی مِن لَّدُنکَ سُلطَانًا نَّصیِراً وَ قُل جَاء الحَقُّ وَرَهَقَ البَاطِلُ إنَّ البَاطِلَ کَانَ زَهوُقًا (اسرارء/81 و 80) که او را به گفتن آن امر کرده است(نور علی نور، ص130).

موثرتین اعمال جوارح
میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در دستور اول سلوک این گونه بیان می کنند: من از بعضی مشایخ خودم که همانند او حکیم عارفی و معلم حاذقی را در راه خیر ندیده ام، پرسیدم: کدوام یک از اعمال جوارح را که شما تجربه نموده اید اثرش در قلب بیشتر است؟ فرمود: سجده ی طولانی که یک ساعت یا سه ربع ساعت طول انجامد و در آن گوید: لا اِلهَ الاّ اَنتَ سُبحانَکَ اِنَّی کُنتُ مِنَ الظّالِمین(سند عرفان، ص25).

طی طریق
جناب سید احمد کربلایی در اولین دستور العمل اخلاقی خود سفارش می کنند:ان شاءالله تعالی مواظبت تمام به تهجد و برخاستن سحر و اشتغال به نافله ی شب با کمال حضور و اقبال و اشتغالبه تعقیباتو قرائت قرآن تا طلوع آفتاب و هفتاد یا صد مرتبه استفغار را صبح و عصر ترک ننماید؛ و صد مرتبه لا اله لا الله و اذکار سبحان اللهِ العطیمِ و بِحَمدهِ، اَستَغفرُِالله لااقل ده مرتبه در صبح و شام بگوید؛ و هم چنین لا اله لاّ الله وحده لا شریک له و ربی اَعودُ بِک و (اَشهَدُ اَن اللهُ وحدَهُ لاشریکَ لَه) بگوید و نیز در وقت صبح بگوید: اللّهمَّ انتَ رَبَّی لا شریکَ؛ لَکَ اَصبَحنا و اَصبَحَ المُلکُ لِلّهِ و در وقت شب به جای جمله دوم: اَمسَینا و اَمسَی المُلکُ لِلّه بگوید و طلوات کبیره ی اللّمّ صلّ علی المطفی محمّد والمرتضی علیّ... و در هر شب جمعه و عصر جمعه صد مرتبه سوره ی قدر را مواظبت کند و مهم تر از همه ی امور مزبور این که در تمام اوقات و در همه ی احووال و در جمیع حرکات و سکنات، حضرت حق جل و علا را حاضر و ناظر بداند، به قسمتی که اگر ممکن باشد، لحظه ی از حضور آن حضرت جل سلطانه غافل نشود.

و نیز مواظبت کامل بر دوام توجه و توسل به حضرت حجت(عج) که واسطه ی فیض زمان است ملحوظ بدارد و بعد از هر نماز دعای غیبت را که اللّمّ عَرّّفنِی نفسَک ... باشد و سه سوره ی توحید هدیه به آن بزرگوار را و دعای فرج اللّهمّ عَظُمَ البَلاء ... را ترک نکند.
همچنین مواظب تمام در دوام طهارت و خواب با طهارت و تسبیحات حضرت زهرا(ع) را در وقت خواب و بعد از هر نماز واجب و قرائت آیت الکرسی را و سجده ی شکر را بعد از بیداری و خواندن آیات إنَّ فِی خَلقِ السَّموَاتِ وَالاَرضِ...(آل عمران/190-194) را بعد از بیدار شدن برای نافله شب با کمال توجه به معنی و تفکر در آن و نظر در آسمان و کواکب و آفاق را و دعاهای صحفیه یسجادیه را بعد از نماز شب ترک نکند(سند عرفان، ص132).

بهای بهشت
حضرت علامه حسن زاده از اما صادق(ع) روایت می کنند: گفتن لا اله لا الله بهای بهشت است(آداب سالک الی الله، ص43).

ورود به بهشت
ایشان روایت می کند از زید ابن ارقم از نبی(ع) که فرمودند: کسی که لا اله لا الله را مخلصاً گوید وارد بهشت می شود و اخلاص او به این است که لا اله لا الله او را از هر چ که خداوند حرام فرموده باز دارد(آداب سالک، ص43).

داخل شدن در رحمت خدا
علامه حسن زاده آملی فرمودند: روایت شده است که حضرت رسول(ص) پیش از خواب سوره های مسبّحات را که با تسیبح شروع می شود، یعنی سوره های حدید، صف، جمعه، حشر، تغابن، و اعلی، می خواندند که باعث می شود تا ذکر در رحمت خداوند وراد شود (صد و ده اشاره، ص262).

تقویت ایمان
حاج اسماعیل دولای در خصوص تقویت ایمان سالک می فرمودند: بر پیغمبر(ع) صلوات بفرست که قوه ی شما را زیاد می شود. هر وقت دعایی می شنوی یا مصیبتی از خوبان می شنوی و ناراحت می شوی، آهسته صلوات بفرست. این قوه و ظرفیت شما را زیاد می کند. صلوات ظرفیت انسان را بزرگ می کند. یعنی آدمی کع ضعف اعصاب دارد، کوچک است. اگر یک شب نمازش عقب و جلو شود، خودش را می خورد، یا اگر یک شب موفق شود بی قرار می شود و ادّعا می کند، به برکت صلوات این حالت از او رفع می شود. صلوات در خوشی و ناخوشی به انسان قوت می دهد و بهجت می آورد و غم را زائل می کند. آنجا هم که سرور است آن را بزرگتر نشان می دهد. صلوات، در راه خدا به انسان خیلی کمک می کند، در بین دعاها برای رفع خستگی و باز شدن نطق و راه افتادن زبان مفیداست. هر وقت با خدای خود صحبت می کنی، اگر دیدی زبانت تعطیل شد و نتوانستی حرف بزنی، صلوات بفرست، دوباره نطقت باز می شود... انسان گاهی درمانده که به خدا چه بگوید، صلوات راه را باز می کند (طوبای محبت1، ص124).

برای اهل بصیرت
علامه حسن زاده آملی برای بصیرت یافتن در سیرو سلوک می فرمودند: چند آیه ی آخر سوره ی مبارکه ی فرقان، از آیه ی وَ عِبَادُ الرحَّمَنِ الَّذِینَ یَمشِونَ عَلَ الاَرضِ هَوناً ... (فرقان/63) تا آخر سوره، برای اهل بصیرت دستورالعمل کلی است(نور علی نور، ص26)

حب و قرب الهی
حضرت آیت الله بهجت در خصوص ازدیاد حبّ الهی و بالا رفتن مرتبه می فرمود: کار آسان و کوچک و مفید بعد از ملاحظه ی واجبات و محرمات صلوات فرستادن است؛ صلوات محبت آور است و محبت انسان را بالا می کشد(نفس مطمئنه، ص35).

عبد شکور شدن
علامه حسن زاده می فرمایند: ابن ابویه در من لا یحضره الفقیه از حفص بن بَختَری از امام صادق(ع) روایت کرده است که نوح نبی(ع) در هر صبح و عصر ده بار این دعا را می خواند و از این رو عبد شکور نامیده شده است: اللّمّ اِنّی اُشهِدُکَ ما اَصبَحَ و اَمسیَ بی نِعمةً و عافیةٌ فی دیِنی او دُنیایَ فَمنِک وَحدکَ لا شریکَ لک، لک الحمدُ و لک السَّکر بها عُلُیَّ حتّی تَرضَی و بَعَدَ الرَّضا(پندهای حکیمانه2،ص973).

پی نوشته ها:

1.معراج العارفین ص91

2. اعراف 55-57

3. اصول کافی خ1 ص279

4. نور علی نور ص18 وص 128

5. انبیا / 87

6. اصول کافی، معرب، ج2 ص 454

7. نور علی نور، ص132

گردآور: قفسه