عذاب هاى روحى جهنم

1 _ ظلمت شدید و فراگیر؛

تاریکى خودش به تنهایى وحشت زا و ترسناک است و تاریکى جهنم فوق تاریکى ها و فراگیر است : بـرویـد بـه سـوى سایه اى سه شاخه از دود که نه سایه گستر است و نه از آتش بازمى دارد. 

2 ـ کـورى ،

کـرى و لالى ؛ انسان با کمک گرفتن از حواسّ با دیگران انس مى گیرد و از وحشت تـنـهـایـى نـجـات مـى یـابـد ولى در جـهـنـّم هـمـه ایـن اسـبـاب از اهل آتش گرفته شده و آنها در وحشت فوق العاده ظلمت و تنهایى اسیر خواهند بود.

البـتـه جـهـنـمـیـان از شـنیدن و دیدن چیزهاى خوب و نشاطانگیز کر و کورند و زبان سخن گفتن بـراى انس گرفتن و عذرخواهى کردن و... را ندارند اما مناظر وحشت انگیز و هولناک را مى بینند و صـداهـاى مـهـیـب و وحشتناک را مى شنوند و بوهاى متعفن را استشمام مى کنند و زبان دشنام گفتن به همدیگر را دارند.
3 ـ دشـمـنـى ، کـیـنه و نفرت ؛ اهل جهنم از عمق وجود نسبت به یکدیگر کینه و نفرت و دشمنى مى ورزند و روى دیدن یکدیگر را ندارند و همدیگر را لعن و نفرین مى کنند.
4 ـ زشـتـى و سـیـاهـى صـورت ؛

آنـان کـه چـهـره زیـبـا دارنـد، از مواجه شدن با دیگران بیم ، اضـطـراب و دلهـره اى نداشته بلکه علاقه مند رویارویى و مواجهه با دیگرانند ولى آنان که صـورت و چـهـره کـریـه و سـیاه و زشت دارند، از مواجه شدن با دیگران ابا دارند و تنهایى و انـزوا اخـتـیـار مـى کـنند. یکى از عذاب هاى جهنمیان که سبب عذاب روحى شدید آنهاست ، زشتى و سیاهى صورت است .

5 ـ همیشگى بودن و تخفیف ناپذیرى ؛

عذاب جهنم نه پایان پذیر است و نه تخفیف پذیر و نه از آن راه فرارى است ، بلکه فراریان را باز مى گردانند و آن آتش هم رو به افزایش است .

هرگاه فرو نشیند، آن را آتش سوزان بیفزاییم .
البته این وصف آتش شامل حـامـل مـنـکـران مـستکبر مى شود و الا گروهى با آتش ‍ جهنم پاک شده و بعد از مدتى از آن نجات یافته و وارد بهشت مى شوند.
6 ـ تحقیر و ذلّت و خوارى ؛

دوزخیان در خفت و خوارى اند و مورد تحقیر، استهزاء و سرزنش قرار مى گیرند.

مکالمات بهشتیان و ملائکه و سرزنش هاى آنان با دوزخیان ، براى آنها بسیار خوارکننده است :
روزى کـه مـردان و زنـان مـنـافـق بـه مـؤ منان گویند: ما را مهلت دهید تا از نورتان بهره اى بگیریم .
گفته شود به عقب دنیا برگردید و از آنجا التماس نور کنید.
بـهشتیان به دوزخیان گویند: ما آنچه را خدایمان وعده داد حق و مطابق واقع یافتیم ، آیا شما هم وعـده هـاى پـروردگـارتـان را حـق یافتید؟ پس ندا دهنده اى در بین آنان ندا دهد که لعنت خدا بر ظالمان باد. 

دوزخیان به بهشتیان ، ندا دهند که : از آب یا آنچه خدا روزى شما کرده ، بر ما فرو ریزید.
بهتشیان گویند: خداوند اینها را بر کافران حرام کرده است . همان ، آیه 50.
7 ـ بى مرگى ؛ مرگ پایان آلام و دردهاست ولى در قیامت مرگى نیست .
8 ـ حـسـرت ؛

خـداونـد جایگاه آنان را در بهشت به آنان مى نمایاند و مى فرماید که اگر ایمان مى آوردید، چنین جایگاهى داشتید ولى اکنون از آن محرومید و آنان حسرت این جایگاه رفیع که از دسـتـشـان رفـتـه اسـت را تـا ابد در دل دارند و به آن مى سوزند. در روایتى مى فرماید: اگر (قـرار بـود در آخـرت کـسـى از حـسـرت بمیرد، حتماً این جهنمیان بودند که از حسرت و حزن و اندوه از دست دادن چنان جایگاهى مى مردند.

9 ـ از چـشـم خـدا افـتـادن ؛

چنان که گویى خدا آنها را فراموش کرده تا لطف و رحمتش ‍ را متوجه آنان کند و براى همیشه محروم از عنایت خداوند خواهند بود.

این وصف هم شامل همان منکران مستکبر مى شود.

عذاب هاى جسمى

1 ـ احاطه عذاب و آتش ؛
سراپرده هاى آتش آنان را در برمى گیرد. کهف 18، آیه 29؛ اعراف 7، آیه 41؛ زمر 39، آیه 16.
2 ـ مـاءمـوران خـشـن ؛

نـگهبانان جهنم ملائکه اى خشن و غضبناکند که رحم و عطوفتى از آنان ظاهر نمى شود و به امر خدا مظهر قهر و غضبند.

بر آن آتش ، فرشتگانى خشن و سختگیر گمارده شده اند]. [تحریم 66، آیه 6 .
3 ـ جـایـگـاه تـنگ ؛

یکى از عذاب هاى سخت در دنیا، زندانى کردن شخص در جایگاه تنگ و بسته [سـلول انـفـرادى ] است . بنابر آیات قرآن چنین عذابى ، البته خیلى سخت تر و سهمگین تر از آنچه در دنیاست ، در آخرت براى جهنمیان وجود دارد:

آن هنگام که آنها را در جایگاه تنگى بیندازند. فرقان 25، آیه 13.
از تـعـبـیـر اُلقـُوا [انـداخـتـه شـونـد] اسـتـفـاده مـى شـود کـه ایـن سلول انفرادى ، گود و عمیق و چاه مانند است .
4 ـ غل و زنجیر بر گردن ، دست و پا؛
بـگـیـریـد او را و در غُل کشید آن گاه در میان آتشش بیندازید پس در زنجیرى که درازى آن هفتاد گز است ، وى را در بند کشید. الحاقّه 69، آیات 30 ـ 32؛ فرقان 25، آیه 13.
5 ـ لباس هاى آتشین ؛
جامه هایى از آتش برایشان بریده شده است . [حج 22، آیه 19؛ ابراهیم 14، آیات 49 ـ 50.]

6 ـ غـذاهـا و نـوشـیـدنـى هـاى مـتـعفّن ، آتشین و تلخ ؛

جهنمیان در جهنم دچار گرسنگى شدید مى شوند به حدى که از شدت گرسنگى به زقّوم و ضریع پناه مى برند و از میوه تلخ ، متعفّن و سوزاننده آن مى خورند و با خوردن این غذاى متعفن و آتشین چنان عطش و تشنگى بر آنان غالب مـى شود که مانند شتر تشنه ، با حرص و ولع تمام به نهر کثیف و جوشانى که از خونابه ، چرکِ زخم و جراحات جهنمیان و رحمِ زنان بدکار در جهنم جریان یافته ، هجوم مى آورند؛ ولى آن نـوشیدنى چنان ناگوار است که مجبور مى شوند به زور براى رفع عطش ، جرعه جرعه از آن بـنـوشـنـد و ایـن نـوشـیـدنـى تمام امعا و احشاى آنان را مى سوزاند. غذاها و نوشیدنى هاى جهنم عبارتند از: زقوم ، غسلین [خونابه و چرک جراحت بدن جهنمیان ، ضریع [خار درشت تلخ ، حمیم آب جوش و سوزان ، صدید آب کثیف و متعفن ]، غسّاق [خونابه ]. [ر.ک : دخـان 44، آیـات 43 ـ 46؛ صـافـات 37، آیـه 64؛ غـاشیه 88، آیه 7؛ نباء 76، آیات 24 ـ 25 و....

7 ـ هواى سوزان و خفه کننده ؛
در آتـشـیـن بـادى سـوزان و آبـى جـوشـانـنـد و سـایـه اى از دود سخت سیاه ، نه سرد و نه خنک . واقعه 56، آیات 42 ـ 44.
سـمـوم (مـورد اشـاره در آیـه ) بـاد سـوزانـى را گـویـنـد کـه از مـنـافـذ پـوسـت وارد مـى شود. [پیام قرآن ، ج 6 ، ص 450.
8 ـ حیوانات درنده و گزنده ؛ امام سجاد(ع ) مى فرماید:
خدایا به تو پناه مى برم از عقرب هاى جهنم که براى نیش زدن ، دهان ها گشوده اند و از مارهاى آن که با دندان هاى زهرآلودشان به جهنمیان حمله ورند. [صحیفه سجادیه ، دعاى سى و دوم .
9 ـ آزار و شکنجه
از بالاى سرشان آب جوشان ریخته مى شود که به وسیله آن امعا و احشایشان با پوست هایشان در هم مخلوط و گداخته مى گردد و براى آنان گرزهاى آهنینى است که هر بار بخواهند از شدت غـم از آن بـیـرون رونـد، [بـدان وسیله ] بازگردانده شوند [که هان ] بچشید عذاب آتش سوزان را.