بهشت و جهنم برزخی چگونه است؟

وقتى انسان از دنیا مى رود، در بهشت یا جهنمى برزخى داخل مى شود که آن ها از بهشت و جهنم دائمى خیلى ضعیف تر است.
در بعضى از روایات آمده است: هنگامى که انسان داخل قبر مى شود، درى از بهشت یا درى از جهنم را به سوى او مى گشایند و به وسیله باز شدن آن در و تماشاى منظره هاى جالب و زیبا و حیرت انگیز لذت مى برد و از دیدن آتش و دود و حیوانات گوناگون در وحشت و اضطراب مى افتد و آن ها همان بهشت و جهنم برزخى هستند که در برزخ وجود دارد.
بهشت برزخى
در این جا لازم مى دانم آیات و روایاتى که درباره برزخى وارد شده است را تذکر دهم، و آن ها از این قراراند. قرآن مى فرماید: بهشت هاى جاویدانى وجود دارد و خداوند رحمان آن ها را براى بندگان خالص خود وعده داده است (و ایشان هم ندیده به آن ها ایمان و اعتقاد دارند). و وعده خدا حتما تحقق خواهد یافت و مؤمنان در آن بهشت ها سخن لغو و بیهوده، دروغ و دشنام، تهمت و غیبت، سخریه و زخم زبانى را نمى شنوند. در آن جا تنها چیزى که مرتب به گوش مى رسد سلام است سلامى که آن محیط را بهشتى کرده و هر گونه اذیت از آن برچیده شده است و هر صبح و شام روزى آنها در انتظارشان مى باشد و به آنان مى رسد.
در روایتى آمده است: قرآن که مى فرماید: روزى نیکان درهر صبح و شام به ایشان مى رسد مقصود بهشت برزخى است که قبل از قیامت مى باشد. به دلیل این که بهشت دائمى قیامت، صبح و شام ندارد؛ زیرا خورشید و ماه در آن جا وجود ندارد. ارواح مؤ منان را بعد از مرگ به داخل بهشت هاى برزخى منتقل مى کنند.
در آیه دیگر درباره مؤمن آل یاسین (جیب نجار) مى فرماید: بعد از آن به قوم خود را نصیحت کرد ولى آن ها او را به شهادت رساندند. به او گفته شد: داخل بهشت شو. وقتى داخل شد و خود را در ناز و نعمت الهى دید. گفت: اى کاش! قوم من مى دانستند که پروردگار، مرا مشمول آمرزش و عفو خویش قرار داد و در صف اکرام شده گان جایم داد منظور از بهشتى که به جیب نجار گفته شد: داخل آن شو. همان بهشت برزخى است؛ زیرا هیچ کس قبل از قیامت داخل بهشت جاوید نمى شود.

و در رابطه با شهدا مى فرماید: آنها در پیشگاه خداوند روزى مى خورند و از آن چه را که به آن به عنایت کرده است مسرور و فرح ناک هستند و به کسانى که هنوز به آن ها ملحق نشده اند بشارت مى دهند و مى گوید: خوف و وحشت نداشته باشید و آنان ره به نعمت هاى الهى وعده مى دهند. نیز معلوم است که شهدا در بهشت برزخى روزى مى خورند و بشارت دادن به بازماندگان خود در رابطه با نعمت هاى  بهشت دنیا است.

امیرالمؤ منین علیه السلام در همین دنیا بهشت و جهنم برزخى را به بعضى از مردم زمان خود نشان داد، به طورى با چشم خود دیدند و یقین کردند که همان بهشت و جهنم است.
از امان صادق علیه السلام نقل شده است: اصحاب امیرالمؤ منین علیه السلام عرض کردند: یا على! کاش! بعضى از چیزهایى که از پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله به شما رسیده است براى اطمینان بیشتر به ما نشان مى دادى.
فرمود: اگر یکى از کارهاى عجیب مرا مشاهده کنید کافر مى شوید و بهترین قضاوت شما درباره من، این است که مى گویید: على کافر و کاهن و دروغگو مى باشد.
عرض کردند: همه مى دانیم که شما وارث پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله مى باشید و علم آن حضرت به شما رسیده است. فرمود: قبول علم و ولایت ما براى کسانى که قلبشان به نور ایمان منور نشده باشد سخت است و تحمل و درک آن را ندارند به جز ملک مقرب یا نبى مرسل یا مؤ منى که خداوند قلب او را به نور ایمان محکم و آزمایش کرده باشد.
سپس فرمود: اگر بعضى از عجایب و آنچه را که خدا به من عنایت فرموده است به شما نشان دهم باز از من راضى نمى شوید. اما پس از نماز عشا همراهم بیایید تا چیزهایى را به شما نشان دهم. بعد از نماز حرکت کرد و هفتاد نفر از کسانى که فکر مى کردند از بهترین شیعیان او هستند به دنبالش ‍حرکت کردند تا به بیابانى رسیدند.
حضرت به آنان فرمود: چیزى را نشان ندهم تا از شما عهد و پیمان خدا را بگیرم که بعد از مشاهده آن، کافر نشوید و امر نادرستى را به من نسبت ندهید؛ زیرا آن چه که پیامبر صلى الله علیه و آله به من تعلیم کرده است به شما نشان مى دهم و خداوند هم، آنچه را به پیامبران خود نشان داده از آنان عهد و پیمان گرفته است.
بعد از عهد و پیمان گرفتن، فرمود: صورت خود را برگردانید. سپس ‍ حضرت دعایى خواندند که تا آن ساعت کسى مانندش را نشنیده بود. هنگامى که دعایش به پایان رسید. فرمود: صورت خود را به طرف من برگردانید. وقتى متوجه آن حضرت شدند، نهرها و باغها و درختان پرمیوه ، گوناگونى را مشاهده کردند، به طورى که انسان از منظره هاى زیباى آنها لذت مى برد. آن باغها، چنان سر سبز و خرم و دلربا بود که تا آن وقت در هیچ نقطه دنیا کسى آنها را ندیده بود. از طرف دیگر، آتشهاى زیاد و فروزانى را مشاهده کردند که شعله هاى آنها از هر طرف صفیر و زبانه مى کشید، به طورى که انسان از دیدن آنها به وحشت مى افتاد و هیچ شک و شبهه اى در رابطه با بهشت و جهنم براى آنان باقى نماند. بعد از مشاهده کردن آن همه عجایب، یکى از آنها که با جراءت تر بود گفت: على عجب سحر بزرگى کرده است و به غیر از دو نفر، همه آنان کافر شدند و حقیقت را قبول نکردند.
آن چه را که حضرت به آنان نشان داد  بهشت و جهنم برزخى بود؛ زیرا بهشت و جهنم دائمى مربوط به عالم قیامت است و در دنیا قابل دیدن نیست.

کوثر، نهر بهشت برزخى
حال که بهشت برزخى و خصوصیات آن را دانستیم لازم دیدم درباره نهرهاى آن بهشت مطالبى از زبان امام صادق علیه السلام که به عبدالله سنان بیانم فرموده است را بنویسم.
عبدالله بن سنان یکى از یاران امام صادق علیه السلام، در رابطه با نهر کوثر برزخى، چیزى را که از آن حضرت شنیده است چنین بازگو مى کند.
از امام صادق علیه السلام پرسیدم: نهر کوثر چیست؟ فرمود: طول و اندازه اش بین بصرى تا صنعاى یمن است. عبدالله تعجب کرد! حضرت فرمود: آیا دوست دارى آن را به تو نشان دهم ؟
عرض کردم: آرى، فدایت شوم فرمود: دست مرا بگیر تا از شهر بیرون رویم. دست او را گرفتم تا بیرون شهر مدینه رفتیم. امام پاى مبارکش را به زمین زد و فرمود: نگاه کن. ناگهان به امر امام پرده ملکوتى از پیش ‍ چشمم کنار رفت و عالم برزخ نمایان شد. وقتى چشم گشودم نهرى بسیار بزرگ را دیدم که اول و آخرش پیدا نبود مگر موضعى که من و حضرت در آن جا ایستاده بودیم که مانند جزیره بود. نهرى به نظرم آمد که از یک طرف آن آب و از طرف دیگرش شیر مى رفت که از برف سفیدتر بود. از میان آن، شرابى جارى بود که به نظر مى رسید مانند یاقوت سرخ است و چیزى نیکوتر و خوش نماتر از آن در میان شیر و آب ندیده بودم.
گفتم: فدایت شوم. این نهر از کجا بیرون مى آید و به کجا مى ریزد؟ فرمود: این از چشمه هایى است که خداوند در قرآن، وعده آن را داده و فرموده است: در  بهشت چشمه اى از شیر و چشمه از آب و چشمه اى از شراب در این نهر جارى مى شود.
در کنار آن نهر، درخت هایى دیدم که حوریان با گیسوان زیبا و شانه کرده در زیر سایه آن ها آرمیده و هرگز، مویى بدین زیبایى و خوبى ندیده بودم. در دست هر یک از آنها ظرفى که هرگز به خوبى آن در عمرم ندیده بودم وجود داشت. پس حضرت نزدیک یکى از آن ها رفت و اشاره فرمود که آب بده . آن حوریه ماه رو، جامى از شراب پر آب کرد و به دست آن حضرت داد، ایشان از آن آشامید. باز اشاره فرمود که آن را پر کند. آن حوریه جام را پر آب کرد و به آن حضرت داد. ایشان هم آن را به من دادند.
من هم از آن ظرف آشامیدم. هرگز، ظرفى به زیبایى و شربتى به گوارایى آن ندیده و نچشیده بودم و از جهت لطافت و لذت بى مانند بود، بوى مشک و عنبر مى داد.
عرض کردم: فدایت شود، هرگز مانند آن چه را که امروز دیدم ندیده بودم و تا حال گمان نکرده و تصور هم نمى کردم که چنین چیزى وجود دارد.
فرمود: این کمترین چیزهایى است که خداوند براى پیروان و شیعیان ما مهیا کرده است. مؤ من هرگاه از دنیا برود. او را به سوى این محل و این نهر آورند، او در باغستان هاى آن گردش مى کند و از خوردنى ها و آشامیدنى هاى آن مى خورد و مى آشامد. دشمن ما چون از دنیا برود روحش را به وادى برهوت مى برند و در آن جا عذاب مى کنند و در عذاب آن، همیشه مى ماند و از زقوم و حمیم آن به او مى خورانند و به حلق او مى ریزند. پس فرمود: پناه به خدا از آن وادى

بهشت برزخى وادى السلام است
انسان مایل است بداند بهشت برزخى که از آن تعبیر به  بهشت دنیا شده کجا و در چه نقطه از زمین واقع شده است و انسان چه موقع داخل آن مى شود؟
بعد از آن که روح از عذاب و ثواب قبر فارغ شد و از عهده سئوال نکیر و منکر بیرون آمد، در قالبى داخل مى شود که مانند همین بدن است. ولى لطیف تر و سبک تر، به طورى که مى توان با آن پرواز کرد و مسافت های دور را با کمترین زمان طى نمود و از همه جا اطلاع پیدا کرد.
وقتى روح در قالب مثالى قرار گرفت، به عالم ارواح ملحق مى گردد. اگر از مؤمنان باشد به وادى السلام که همان بهشت دنیایى است پرواز مى کند. ارواح مؤ منان کلا در آن جا جمع و در ناز و نعمت اند. هر چیزى که در بهشت آخرتى موجود است نمونه اى از آن در بهشت برزخى موجود مى باشد. در آن جا، انواع میوه ها و نهرها، آبها و شرابها، غلامان و خادمان، زنان زیبا و حورالعین، انواع زینت و زیورها، باغ ها و بوستان ها، کاخ ‌ها و منزل ها تخت ها و فرش ها و پرده هاى استبرق و ابریشمى و هر چیزى که تصور شود در آن جا موجود است.
وقتى ارواح مؤ منان به آن جا داخل مى شوند، از میوه هاى رنگارنگ مى خورند، از آبها و چشمه هاى عسل، از شیر و شراب و کوثر و سلسبیل مى آشامند، با زنان زیباى بهشتى و حورالعین ازدواج مى کنند و در کاخ ‌ها و منزل هاى بهشت قرار مى گیرند، غلامان و خادمان آنان را خدمت مى کنند، از حله ها و زیورهاى بهشتى مى پوشند، تاج هاى بهشتى بر سر مى گذارند، حلقه حلقه دور هم مى نشینند و حکایت نفس مى کنند و به دیدن یک دیگر مى روند مانند وقتى که در دنیا بودند، عیش مى کنند و لذت مى برند.
فرقى که بهشت برزخى با عالم دنیا دارد، این است که در آن جا تکلیف عبادت و بندگى از انسان برداشته مى شود، سختى و مشکلات وجود ندارد، کسالت و خستگى انسان از بین مى رود، پیرى و ناتوانى جاى خود را به جوانى و قدرت تبدیل مى کند، دردسر و درد اعضاء و جوارح نمى باشد، کمبود و جیره بندى مواد غذایى به چشم نمى خورد، شکایت از کسى نمى شود، ظلم و ستم، حق کشى و ضایع کردن حق دیگران معنى ندارد، از خوردن و آشامیدن خسته نمى شوند، از کیف کردن و لذت بردن بى حال نمى گردند، از زیاد خوردن و زیاد آشامیدن شکمشان پر نمى شود، از زیادى رفت و آمد خسته نمى گردند، از کمبود وسایل زندگى و پذیرایى ناله و فریاد نمى کنند.
به خلاف عالم دنیا که تمام دردها و رنج ها، ناراحتى ها و ظلم و ستم و کمبودها به حد اعلاى خود رسیده و همه را از پاى در آورده و زندگى مردم دنیا را به جهنمی تبدیل کرده است

جهنم برزخى
اما آیاتى که دلالت بر جهنم و عذاب قبر و برزخ دارد از این قراراند. خداوند درباره به قوم نوح و عذاب دنیایى و آخرتى آن ها مى فرماید:
قوم نوح به واسطه گناهانشان غرق شدند و آنها را بدون فاصله داخل آتش کردند، و یارانى جز خدا نیافتند که در برابر خشم او از آنها دفاع کند.
آیه مى فرماید: قوم نوح بعد از غرق شدن، بلافاصله داخل آتش شدند و این آتش همان جهنم برزخى است؛ چرا که طبق گواهى آیات، گروهى بعد از مرگ در عالم برزخ مجازات مى شوند..
در پایان آیاتى که درباره نجات مومن آل فرعون و عذاب فرعونیان نازل شده است. مى فرماید: عذاب هاى شدیدى بر آل فرعون نازل گردید.
مجازات دردناک آن ها همان آتش است که هر صبح و شام بر آن ها عرضه مى شود و روزى که قیامت بر پا گردد دستور مى دهد آل فرعون را در شدیدترین عذاب وارد کنند.
آیه مى فرماید: آن ها صبح و شام بر آتش عرضه مى شوند. اما در قیامت آن ها را وارد شدیدترین عذاب مى کنند این به خوبى دلالت دارد که عذاب اول، عذاب برزخى است که بعد از این عالم و قبل از قیام قیامت است؛ به دنبال آن مى فرماید: روز قیامت آل فرعون را در شدیدترین عذاب قرار مى دهند.
امام صادق علیه السلام در این باره فرموده: عذاب صبح و شام قبل از روز قیامت است؛ زیرا آتش قیامت صبح و شام ندارد. سپس فرمود: اگر آنها در قیامت، تنها صبح و شام در آتش دوزخ عذاب شوند در میان این دو ئقت باید سعادت مند باشند در حالى که چنین نیست. این عذاب مربوط به برزخ است که پیش از قیامت بر آنان عرضه مى شود، آیا سخن خدا را (بعد از این جمله) نشنیده اى که مى فرماید: هنگامى که قیامت بر پا شود فرمان داده مى شود، آل فرعون را در اشد عذاب وارد کنید.
در این حدیث امام مى فرماید: آتش دوزخ جاودانه است و صبح و شام ندارد، آن چه که مجازاتش صبح و شام دارد عالم برزخ است.
در حدیثى از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم وارد شده است که: هنگامى که یکى از شما از دنیا مى رود جایگاه او را هر صبح و شام به او نشان مى دهند، اگر بهشتى باشد جایگاهش را در بهشت و اگر دوزخى باشد جایگاهى را در آتش، به او نشان مى دهند و مى گویند: این جایگاه تو در روز قیامت است.
از آیات و روایات گذشته معلوم شد: براى انسان بهشت و جهنم برزخى موجود است و این ها غیر از بهشت و جهنم قیامتى است و پس از آن که برزخ سپرى گردید و در صور دمیده شد، آن وقت انسان به بهشت یا جهنم قیامتى داخل مى شوند و جاودانه در آن جا مى ماند.