آیا خدا به زنان نامحرم است؟

مسئله محرم و نامحرم مربوط به انسان‌هاست و خداوند منزّه از آن است، ولى فلسفه پوشش انسان تنها مربوط به مسئله محرم و نامحرمى نیست، چون بر هر نمازگزارى زن باشد یا مرد واجب است خود را در نماز به مقدارى که در شرع مقدس واجب شده بپوشاند؛ اگرچه تنها باشد و در خلوت نماز بخواند و هیچ کس او را نبیند.

می دانیم که فلسفه حجاب مصون بودن زن از نگاه نامحرم است با این حال اسلام دستور داده است که خانم ها در حال نماز هم پوشش داشته باشند کما اینکه ممکن است شخص در حالی نماز بگزارد که هیچ نامحرمی وجود ندارد با این حال چرا باید پوشیده باشد ؟ فلسفه این پوشش چیست ؟ چرا جایی که جز خداوند کسی شاهد و ناظر شخص نیست چرا باید محجبه باشد ؟ مگر خداوند نسبت به خانم ها نامحرم است؟
ابتدا باید دقت شود که احکام الهی که از منشأ علم و حکمت پروردگار عالم صادر می‌گردد، یک علت و چرا ندارد که کسی بتواند مدعی شود علت فلان حکم این است و لا غیر. بلکه احکام الهی نیز مانند آیات قرآن کریم ظاهری دارند و باطنی و باطنش باطنی تا هفتاد باطن که البته رقم هفتاد نماد زیادی است نه این که مثلاً ۷۱ ندارد.
لذا در این امکان و فرصت کوتاه، فقط به صورت اجمال به یکی از دلایل اشاره می‌گردد.
اگر چه همه‌ی عبادات برای خداوند است، اما نماز ایستادن عبد در مقابل معبود و گفتگوی مستقیم او با پروردگار عالم است. و به همین جهت و جهات دیگر سرآمد عبادت‌ها و ستون دین نامیده شده است.
حکمت نهایی همه‌ی احکام الهی و همه‌ی عبادت‌ها و از جمله نماز، به فعلیت رسیدن استعدادهای انسانی و رسیدن به کمال و در نهایت تقرب به هستی و کمال مطلق، الله جل جلاله می‌باشد، که فرمود:
یا أَیهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکمْ مِنْ ذَکرٍ وَ أُنْثى‏ وَ جَعَلْناکمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکرَمَکمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکمْ إِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ خَبیرٌ (الحجرات - ۱۳) ؛ اى مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیره‏ها و قبیله‏ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید اینها ملاک امتیاز نیست، گرامی ‏ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست، خداوند دانا و آگاه است.
در میان همه‌ی عبادت‌ها، نماز کامل‌ترین و جامع‌ترین عبادت است. در نماز یک زندگی کامل سیر شده و تجلی پیدا می‌کند و عبد آن گونه که باید باشد (نه آن گونه که هست) در مقابل معبود ایستاده و تمامی اعتقادات، باورها و نیازهای خود را آن گونه که باید نه آن گونه که هست به رب العالمین عرضه می‌دارد.

امام صادق علیه السلام می فرمایند: حجاب زن برای طراوت و زیبایی اش مفیدتر می باشد. (المستدرک، ج۵)

لباس نمازگزار
حکم به پوشش زنان هنگام نماز در قرآن :
قرآن به مسئله پوشش زن در نماز اشاره‌اى به صراحت ندارد، لکن روایاتى که به تفسیر آیاتى همچون آیات ۲۶ و ۳۱ سوره اعراف پرداخته‌اند به این مسئله اشاره کرده‌اند.۱ اما فقها به استفاده از روایاتى که در این زمینه وارد شده به مسئله پرداخته‌اند.
درباره پوشش در نماز باید گفت: مسئله محرم و نامحرم مربوط به انسان‌هاست و خداوند منزّه از آن است، ولى فلسفه پوشش انسان تنها مربوط به مسئله محرم و نامحرمى نیست، چون بر هر نمازگزارى (زن باشد یا مرد) واجب است خود را در نماز به مقدارى که در شرع مقدس واجب شده بپوشاند؛ اگرچه تنها باشد و در خلوت نماز بخواند و هیچ کس او را نبیند.
پوشش براى انسان، اعم از زن و مرد، نوعى کرامت الهى است. تنها آدمیان لباس مى‌پوشند، امّا هیچ حیوانى لباس نمى‌پوشد؛ بنابراین پوشش نشانه‌اى براى شخصیت و احترام انسان محسوب مى‌شود؛۲ افزون بر این، در نماز علاوه بر خشوع قلبى، خشوع ظاهرى و احترام در مقابل ذات حق تعالى هم لازم است و آنچه خداوند براى بانوان در خضوع و احترام بندگى مى‌خواهد، مسئله رعایت حجاب هنگام نماز است. قرآن کریم مى‌فرماید: (وَ نَحنُ أَقرَبُ إِلَیهِ مِن حَبلِ الورِید)؛۳ و ما از شاه‌رگ [او](انسان) به او نزدیک‌تریم.

و به زنان با ایمان بگو: دیدگان خود را [از هر نامحرمى] فرو بندند و پاکدامنى ورزند و زیورهاى خود را آشکار نگرادنند مگر آن چه که [طبعاً] از آن پیداست و باید روسرى خود را برگردن خویش [فرو]اندازند
از این‌که خداوند، رعایت حجاب را هنگام نماز واجب کرده، مى‌فهمیم که حجاب، بهترین و تنها لباسِ حضور نزد پروردگار است. حجاب براى زنان مؤمن، مقدمه قرب و نزدیکى به حق تعالى است و بهترین تمرین براى حفظ و رعایت آن براى بانوان در برابر نامحرم به شمار مى‌رود، زیرا خانمى‌که پنج نوبت در شبانه روز در آن‌جا که نامحرمى نیست این گونه خود را بپوشاند، بى‌گمان خود را در برابر نامحرم بهتر مى‌پوشاند؛ البته مسئله لزوم رعایت حجاب براى بانوان در نماز، ممکن است حکمت‌هاى دیگرى هم داشته باشد که براى ما معلوم نیست، چون فلسفه و حکمت همه احکام براى ما بیان نشده و آنچه بیان شده نیز به طور کامل به دست ما نرسیده است.۴ براى آگاهى بیشتر چند کتاب درباره حجاب معرفى مى‌کنیم.۵

مقدار پوشش زن در نماز و غیرنماز:
آیا در نماز، پوشیدن چادر لازم است؟زن چه مقدار از بدن را باید در نماز بپوشاند؟ اگر سهواً بخشى از آن هویدا شود چه حکمى دارد؟آیادر غیرنماز دیدن پاى زن (پایین‌تر از قوزک پا) توسط نامحرم، گناه و حرام است؟ لطفاً آیات یا روایات آن را بیان کنید؟
زن در غیر حال نماز، هنگامى که در معرض دید نامحرم قرار گیرد، لازم است تمام بدنش را به جز «دست تا مچ» و «چهره» بپوشاند. زن باید هنگام نماز نیز تمام بدن حتى سر و موى خود را بپوشاند، ولى پوشاندن صورت به مقدارى که در وضو شسته مى‌شود و دست‌ها و پاها تا مچ لازم نیست، اما براى این‌که یقین کند مقدار واجب را پوشانده باید مقدارى از اطراف صورت و قدرى پایین‌تر از مچ دست و پا را هم بپوشاند.۶
پوشش به مقدارى که گفته شد اگر بدون چادر هم محقق باشد، براى نماز کفایت مى‌کند،بنابراین اگر بلوزو شلوار پوشیده باشد و یا جلوى چادر چند لحظه‌اى سهواًباز باشد اشکالى نداشته و نمازباطل نیست.۷
در حال نماز، اگر نامحرم او را نبیند، اگر علاوه بر دو موضع بالا، کف و روى پاها تا قوزک پا را نپوشاند، نمازش صحیح است. ۸در این که زن باید بدن خود را بپوشاند و نگاه کردن به بدن او حرام است شکى نیست و آیات و روایات بر این مطلب دلالت دارند.
آن چه مهم است این است که از این دو اصل کلى (وجوب پوشش و حرمت نگاه) چه مواردى استثناء شده است؟
بیشتر فقها، با توجه به آیات و روایات فتوا داده‌اند که ـ در غیر حالت نماز ـ تنها چهره و دو دست (از مچ به پایین‌تر) از آن قاعده کلى مستثنا شده‌اند، ولى بقیه بدن زن از جمله پایین‌تر از قوزک پا، داخل همان اصل کلى (وجوب پوشش و حرمت نگاه) باقى مانده‌اند.
امام صادق علیه السلام می فرمایند: حجاب زن برای طراوت و زیبایی اش مفیدتر می باشد.
برخى از آیاتى که فقها به آن استناد مى‌کنند عبارت است:
نماز
الف) (قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یغُضُّواْ مِنْ أَبْصَـرِهِمْ وَ...)۹؛ به مردان با ایمان بگو: دیده فرو نهند... . این آیه دلالت بر حرمت نگاه به زنان دارد.

ب) (وَ‌قُل لِّلْمُؤْمِنَـتِ یغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَـرِهِنَّ وَیحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ‌لاَ‌یبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ‌لْیضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیوبِهِنَّ...)۱۰؛ و به زنان با ایمان بگو: دیدگان خود را [از هر نامحرمى] فرو بندند و پاکدامنى ورزند و زیورهاى خود را آشکار نگرادنند مگر آن چه که [طبعاً] از آن پیداست و باید روسرى خود را برگردن خویش [فرو]اندازند. این آیه علاوه بر حد پوشش موارد مستثنا را هم بیان مى‌کند. در تفسیر این آیه مسعدة‌بن‌زراره از حضرت صادق(علیه السلام)نقل مى‌کند که وقتى از حضرت درباره زینتى که زن مى‌تواند آشکار کند سؤال شد فرمود: چهره و دو کف.۱۱
با توجه به آیه و روایت مى‌فهمیم که پوشش پاها واجب است و نگاه کردن نامحرم به آن حرام است وگرنه امام صادق(علیه السلام)پاها را هم استثنا مى‌فرمود. روایات و ادله دیگرى در این زمینه وجود دارد.۱۲

نتیجه :
پوشش زنان در هنگام نماز نوعی ادب و احترام و همچنین تمرینی است برای خویشتن داری و رعایت دستورات خداوند متعال حتی در خلوت و تنهایی و همچنین دنیایی است از حکمت ها که هنوز اسرارش بر ما مکشوف نشده است ، چه بسا که دارای آثار ماورایی و متافیزیکی باشد و چون در حس نمی گنجد از دایره فهم بشر بیرون است پس بهتر است با تسلیم و رضا در مقابل مقام لایزال خداوند که خیر مطلق است در زمره سعادتمندان قرار گیریم و با اما و اگرهای از روی جهل شانه از زیر بار مسؤلیت خالی نکنیم .

منبع: مؤسسه حجاب ریحانة النبی(س)

پی نوشت ها :
[۱]. ر.ک: بحارالانوار، ج ۸۰، ص ۱۶۴ـ۱۶۸ـ۱۷۳ـ۱۸۵ / ترجمه المیزان، ج ۸، ص ۸۶.
[۲]. ر.ک: ترجمه المیزان، ج ۸، ص ۸۶.
[۳]. ق، آیه۱۶.
[۴]. اقتباس از: محمد وحیدى، احکام بانوان، ص۱۷; على محمدى، فلسفه حجاب، ص۱۷.
[۵]. ۱. شهریار تهرانى آیا حجاب ضرورت دارد؟، ۲. محسن قرائتى و محمد محمدى‌اشتهاردى; پوشش زن در اسلام، ۳. مهدى مهریزى; حجاب، ۴. على محمدى آشنایى حجاب در ادیان الهى، ۵. محمدرضا اکبرى حجاب در عصر ما، ۶. مقالات کنگره اسلام و زن حجاب و آزادى، ۷. محمد مهدى شمس‌الدین; حدود پوشش و نگاه در اسلام، ۸. رسول جعفریان; رسائل حجابیه، ۹. مرتضى مطهرى، مسئله حجاب.
[۶]. بنى‌هاشمى، توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص۴۶۳، مسئله ۷۸۹.
[۷]. ر.ک: استفتائات امام خمینى، ج۱، ص۱۳۷; توضیح المسائل مراجع، همان، ص۴۶۵.
[۸]. محمد وحیدى، احکام بانوان (فتاواى حضرت امام)، ص۱۵.
[۹]. نور، آیه۳۰.
[۱۰]. همان، آیه۳۱.
[۱۱]. وسایل‌الشیعه، ج۲۰، ص۲۰۲.
[۱۲]. براى آگاهى بیشتر در این زمینه ر.ک: شهید مطهرى، فلسفه حجاب و فتحیه فتاحى‌زاده، حجاب از دیدگاه قرآن و سنت، مراجعه کنید.