برای دستیابی به پاسخ این پرسشها، لازم است نگاهی به معنای هریک از این اینها داشته باشیم.
الف:
سرّ:(3) در لغت به معنای پنهان کردن مطلبی در دل است[4] و در اصطلاح،
«سرّ» چیزی است که به عالم ملکوت و برتر از آن بر میگردد، یعنی به درون و
باطن عبادت مربوط میشود [و از آن تعبیر به راز، غیب، ملکوت، نهان، باطن،
گنجینه و... میشود] و آن درجاتی دارد که به درجه خاص از نهان (راز)
نمیتوان دست یافت، جز به وسیله کرداری که با حکمت و آداب معادل باشد.
ب:
حکمت: هدف، فایده و نتیجهای است که برآن عبادت (نماز) مترتب میشود، از
قبیل عروج،(5) نجات از ناشکیبایی و آرامش(6) و... که آن هم درجاتی دارد.
ج:
ادب (آداب): مسایلی است که به اوصاف و احوال نمازگزار بازگشت میکند،
یعنی، آداب وظیفة کسی است که نماز میگزارد، مثل اینکه باید حضور و خشوع
قلب و خشوع قالب داشته باشد، پیوسته در ذکر باشد و خالص شده و از توجه به
غیر معبود خود را حفظ کند و همچنین سایر صفات ظاهری معهود (لباس و مکان
و...) را مراعات کند.(6)
نتیجه گیری بحث
با
توجه به آنچه گفته شد، این سؤال مطرح می شود که چه رابطهای بین اینها
وجود دارد؟ آیا اسرار نماز همان حکمتها و آداب هستند؟ در پاسخ باید گفت:
اولاً آداب، مقدمه حکمت (آثار) و اسرار است و ثانیأ آثار، هدف متوسط نماز و
اسرار هدف عالی و نهایی آن هست، پس آداب، علت زمینهساز برای نیل به اهداف
مذکور است، شاید علّت اینکه غالب کتبی که تحت عنوان اسرار نوشته شده،
آمیخته به آداب و آثار نماز است، همین امر باشد.
پینوشتها:
[1].
مرکز تخصصی نماز به عنوان یکی از نهادهای پاسخگو به سؤالهای نماز، از
طریق پست الکترونیکی porseshnamaz@yahoo.com، سایت اینترنتی
http://namazportal.ir، شماره پیامک 30004145 و شماره تلفن 02517740920 به
پرسشهای علاقهمندان پاسخ میگوید.
[2].بحارالانوار، 81/254.
[3].«سرّ»
در مقابل «عَلَن» قرار دارد، آن گونه که «غیب» در مقابل «شهادت» است و آن
بر دو قسم است: الف: راز محض (رازی که هیچ گاه آشکار نمیشود) مانند غیب
مطلق، ب: راز مقید (رازی که امکان آشکار شدن را داراست) مانند غیب مضاف.
[4].راغب اصفهانی، مفردات، ص404.
[5].«الصلوة معراج المؤمن» مصطفوی، ترجمة مصباح الشریعه، ص54.
[6].از
یک طرف فرمود: «أقم الصلاة لِذِکری» (طه: 14) نماز را برای یاد من به پا
دار، و از طرف دیگر میفرماید: «الا بذکر الله تطمئنّ القلوب» (رعد: 28)
آگاه باشید که به یاد من است که به آرامش میرسید، یعنی نتیجه و ثمرهی
نماز آرامش است.
[7]. آیتالله جوادی آملی، رازهای نماز، ص 30ـ18.